+ เทียบลำดับชั้นสมณศักดิ์ของศาสนจักรคาทอลิกกับอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์ ตอนที่ 2 - ศาสนจักรอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์
เอาล่ะ หลังผ่านมา 2 อาทิตย์ ก็ได้เวลามาต่อกันที่ตอนที่ 2 นะครับสำหรับการเทียบสมณศักดิ์ระหว่างสองศาสนจักรนี้ ซึ่งแอดขอบอกเลยว่าตอนที่ 2 ของทางอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์นั้นอาจจะดูซับซ้อนกว่าทางคาทอลิกพอสมควรเลยล่ะเพราะระบบการปกครองศาสนจักรจะแตกต่างจากคาทอลิก
และอีกครั้งครับ แม้ว่าแอดจะเขียนแบบย่อๆแล้ว ก็ทำใจร่มๆก่อนอ่านกันด้วยนะ เพราะยาวกว่าของคาทอลิกอีก 555
1.ผู้นำปกครองศาสนจักรอิสระ (Autocephalous Primates) - ผู้สนใจประวัติศาสตร์อาจมีงงกันบ้างว่าทำไมเมื่อมาอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์แล้วจึงไม่ขึ้นพระอัยกาแห่งคอนสแตนติโนเปิลไปเลยอย่างที่หลายคนเข้าใจกัน เพื่อความไม่งงแอดจะขออธิบายคำบ่งบอกสถานะของศาสนจักรว่า Autocephalous กับ Autonomous ก่อนละกันนะ
Autocephalous แปลตรงตัวว่า "self-head" (มีผู้นำของตนเอง) คือเป็นศาสนจักรที่มีผู้นำปกครองตนเองที่ผู้นำไม่ขึ้นกับใครทั้งสิ้น คือไม่มีใครอยู่เหนือกว่าตนนั่นแหละครับ อิสระ ปกครองตนเอง เลือกผู้นำกันเอง อภิเษกหรือสถาปนาผู้นำได้เองเลย ไม่มีผู้นำหน้าไหนจากศาสนจักรออร์โธด็อกซ์อื่นมีสิทธิ์เข้ามายุ่มย่าม ขณะเดียวกันก็ให้อยู่เป็นหนึ่งเดียวกัน ร่วมเอกภาพกันกับศาสนจักรออร์โธด็อกซ์อื่นทั่วโลกโดยมี 15 ศาสนจักรที่ปกครองอิสระอันได้แก่ คอนสแตนติโนเปิล อันติออก เยรูซาเล็ม อเล็กซานเดรีย บัลแกเรีย จอร์เจีย เซอร์เบีย รัสเซีย โรมาเนีย ไซปรัส กรีซ อัลแบเนีย ดินแดนเช็คและสโลวาเกีย โปแลนด์และอเมริกา
ซึ่งแต่ละศาสนจักรจะมีผู้นำปกครองตนเอง ไม่ขึ้นกับใครและไม่มีสิทธิ์ไปก้าวก่ายกิจการภายในศาสนจักรอื่น ผู้นำมีสมณศักดิ์ตั้งแต่พระอัยกา พระสังฆราชมหานครจนถึงเพียงพระอัครสังฆราช โดยพวกเขาจะให้เกียรติพระอัยกาแห่งคอนสแตนติโนเปิลมากที่สุดซึ่งท่านจะมีตำแหน่งเป็น "พระอัยกาสากล" (Ecumenical Patriarch) และเป็น First Among Equals หรือ ที่หนึ่งท่ามกลางเท่าเทียม
(เป็นการใช้หลัก Primus Inter Pares หรือสูงสุดท่ามกลางเท่าเทียมตามที่เคยได้กล่าวไปแล้ว ดังนั้นใครที่ไหนบอกว่าพระอัยกาแห่งคอนสแตนติโนเปิลเป็นผู้นำศาสนจักรอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์เหมือนโป๊ปคาทอลิก ให้บอกเลยนะครับว่าผิดเพราะไม่มีใครมีอำนาจเหนือกว่าใคร)
และแม้ว่าผู้นำอีกคนจะเป็นพระอัยกา อีกคนจะเป็นเพียงพระอัครสังฆราช แต่หากเป็นผู้นำศาสนจักรแบบ Autocephalousซึ่งปกครองตนเองแล้ว จะมีสถานะเท่าเทียมกันหมดครับแค่ให้เกียรติพระอัยกาแห่งคอนสแตนติโนเปิลมากที่สุดแค่นั้นเองและผู้นำศาสนจักรระดับนี้ไม่ว่าจะสมณศักดิ์อะไร จะได้สวม Engolpion ที่เป็นสร้อยรูปพระแม่มารีย์อุ้มพระกุมาร(ที่เรียกว่า Panagia) กางเขนประดับเพชรและ Engolpion ที่เป็นสร้อยรูปพระเยซู
ส่วนอีกคำนึงที่จำต้องเขียนเอาไว้ด้วยคือ Autonomous แปลตรงตัวว่า "self-ruled" (ปกครองตนเอง) คือเป็นศาสนจักรที่ปกครองตนเองแต่ผู้นำต้องได้รับการแต่งตั้งหรือยืนยันจากผู้นำศาสนจักรชั้น Autocephalous เสียก่อนหรือพูดง่ายๆคือยังคงอยู่ใต้การกำกับของผู้นำศาสนจักรชั้น Autocephalousนั่นเองครับ โดยส่วนใหญ่แล้วไม่อยู่ใต้พระอัยกาคอนสแตนติโนเปิลก็พระอัยการัสเซียนี่แหละครับ
แต่ก็ใช่ว่าทุกศาสนจักรจะยอมรับหรือ Recognized ความเป็นอิสระของศาสนจักรนั้นๆนะครับ
ยกตัวอย่างเช่นศาสนจักรยูเครนออร์โธด็อกซ์(เขตพระอัยกาแห่งมอสโคว์) ศาสนจักรนี้เป็นศาสนจักรปกครองตนเองแบบ Autonomous ได้ยอมรับให้ปกครองตนเองได้โดยพระอัยการัสเซียและยังอยู่ภายใต้พระอัยการัสเซียแต่ไม่ได้รับการยอมรับโดยพระอัยกาแห่งคอนสแตนติโนเปิล แม้กระนั้นก็ทำให้เป็นศาสนจักรออร์โธด็อกซ์เดียวในยูเครนที่มีการรับรองโดยผู้นำศาสนจักรชั้น Autocephalous ซึ่งมันทำให้เกิดปัญหาตามมาคือแต่ละชาติอยากจะมีศาสนจักรอิสระที่ตนเองคุมเอง ปราศจากการควบคุมจากภายนอก ทำให้เกิดความขัดแย้งตามมา ซึ่งปัญหานี้ก็ยังคงเป็นปัญหาทางศาสนาของยูเครนมาจนถึงปัจจุบัน เป็นต้น
2.พระสังฆราชมหานคร (Metropolitan) - เป็นสมณศักดิ์ของพระสังฆราชที่ปกครองแขวงพระศาสนจักรที่มีหลายสังฆมณฑลย่อยด้วย มีพระสังฆราชปกครองอยู่ใต้ปกครอง(Suffragan bishop) ถ้าจะเขียนอีกนัยนึงก็คือมีอำนาจปกครองเหนือพระสังฆราชหรือบิชอปนั่นเอง สายสลาฟจะใส่หมวกผ้าสีขาวมีกางเขนเพชรปัก ส่วนสายทางกรีกใส่หมวกผ้าสีดำเช่นเดียวกับพระสังฆราชทุกระดับ
3.พระอัครสังฆราช (Archbishop) - ก็คือพระสังฆราชหรือบิชอปนี่ล่ะแต่ทำหน้าที่ปกครองสังฆมณฑลใหญ่และมีความสำคัญ สายสลาฟจะใส่หมวกผ้าสีดำมีกางเขนเพชรปัก
ทั้งสมณศักดิ์พระสังฆราชมหานครและพระอัครสังฆราชนั้นมักจะมอบแก่พระสังฆราชอาวุโส
แต่ที่แอดแยกออกพระสังฆราชมหานครมาเป็นอีกชั้นสมณศักดิ์ตามที่เห็นในภาพก็ไม่ใช่เพราะอะไรหรอกครับ คือเนื่องจากศาสนจักรอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์มีหลายศาสนจักรปกครองอิสระและไม่มีผู้นำสูงสุด ทำให้หลายศาสนจักรในออร์โธด็อกซ์มีลำดับชั้นสมณศักดิ์ไม่เหมือนกันครับ ซึ่งเท่าที่แอดได้มานั่งสังเกตอยู่นานก็พบว่ามีอยู่ 3 แบบคือ
-พระสังฆราชมหานครสมณศักดิ์เหนือพระอัครสังฆราช(Metropolitan higher than Archbishop) เช่นศาสนจักรรัสเซียออร์โธด็อกซ์
-พระอัครสังฆราชก็เป็นพระสังฆราชมหานครด้วย (Archbishop is also Metropolitan) ค่อนข้างคล้ายโรมันคาทอลิก เช่นศาสนจักรกรีกออร์โธด็อกซ์แห่งอันติออก
-พระสังฆราชมหานครสมณศักดิ์ใต้พระอัครสังฆราชหรือเป็นสมณศักดิ์ที่มอบให้แก่พระสังฆราชประจำสังฆมณฑลนี่แหละ (Metropolitan lower than Archbishop or Metropolitan is the title given to Diocesan Bishop) เช่นศาสนจักรกรีกออร์โธด็อกซ์แห่งคอนสแตนติโนเปิล
4.พระสังฆราชหรือบิชอป (Bishop) - พระสังฆราชหรือบิชอปเป็นผู้ปกครองสังฆมณฑลและดูแลกลุ่มคริสตชน เป็นผู้มีอำนาจโปรดศีลอนุกรมบวชพระสังฆราช บาทหลวงและสังฆานุกรได้ มีหลายประเภทเช่นพระสังฆราชประจำสังฆมณฑล(diocesan bishop)และพระสังฆราชเกียรตินามที่ไม่มีอำนาจอะไร แค่ได้เป็นเกียรติเฉยๆ
พระสังฆราชและพระอัครสังฆราชกับพระสังฆราชมหานครที่ไม่ได้เป็นผู้นำศาสนจักรชั้น Autocephalous จะได้สวม Panagia และกางเขนประดับเพชร แต่ยามปกติเวลาไปไหนมาไหนหรือในพิธีธรรมดาๆก็มักจะใส่แค่ Panagia อย่างเดียวล่ะครับ มันหนักคอ 555
และยังต้องเป็นผู้ถือโสด ปฏิญาณตนเป็นนักพรต(Monk) ซึ่งก็จัดเป็นศีลอนุกรมขั้นสูงสุดแล้วครับ จะเป็นพระอัครสังฆราช พระสังฆราชมหานครหรือพระอัยกาก็ตามแต่ ในทางศีลอนุกรมถือว่าเท่าเทียมกันเพราะเป็นพระสังฆราชหรือบิชอปเหมือนกันครับ ต่างกันเพียงอำนาจหน้าที่
แต่กระนั้นก็มีบางกรณีที่บาทหลวงที่แต่งงานแล้วสามารถเป็นพระสังฆราชได้ครับคือบาทหลวงที่ภรรยาเสียชีวิตไปแล้ว(พ่อหม้ายนั่นแหละ) อันนี้มีสิทธิ์เป็นได้ครับ ถ้าเขาเลือกล่ะก็นะ เพียงแต่เมื่อได้รับเลือกแล้วก็ต้องปฏิญาณตนเป็นนักพรตก่อนแล้วจึงจะได้เป็นพระสังฆราช
เอาล่ะครับ จบชั้นสังฆราชากันไปล่ะ เรามาดูชั้นบาทหลวงและสังฆานุกรกันบ้าง ซึ่งในทางอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์เนี่ย แอดจะแยกเป็นสาย Monastic ที่เป็นนักบวชที่ปฏิญาณตนในอารามและเป็นนักพรตกับสาย Non-Monastic ที่ไม่ได้ปฏิญาณตน โดยเราจะมาเริ่มจากสาย Monastic กันก่อนละกัน
5.เจ้าอาวาสหรือหัวหน้าอธิการอาราม (Archimandrite) - เป็นอธิการอารามใหญ่และสำคัญๆหรือเป็นหัวหน้าอธิการของกลุ่มอารามต่างๆในเขตนั้นๆครับ เป็นตำแหน่งใหญ่ที่รองเพียงพระสังฆราชเท่านั้น แต่ตำแหน่งนี้ก็ถูกใช้เป็นตำแหน่งกิตติมศักดิ์ได้ด้วยเช่นกันนะครับโดยที่ผู้ได้รับสมณศักดิ์นี้อาจไม่ได้เกี่ยวข้องอะไรกับอารามสักแห่งเลยก็ได้ ให้เป็นเกียรติเฉยๆ และก็มักจะเป็นตำแหน่งนี้ล่ะครับ ที่จะได้รับเลือกเป็นพระสังฆราช
ในบ้านเรามีอยู่องค์นึงครับ ของทางศาสนจักรรัสเซียออร์โธด็อกซ์คือพ่อโอเล็ก เชียรีพานิน
ปล.ถ้าอธิการของอารามแต่ละแห่งนั้นๆจะเรียกว่า Hegumen ครับ แอดไม่ได้ใส่ไปด้วยเพราะมันจะเยอะเกินไปและแต่ละศาสนจักรอาจจะมีรายละเอียดปลีกย่อยหรือลำดับสมณศักดิ์ที่แตกต่างกันออกไปอีกด้วย
6.บาทหลวงนักพรตหรือพระนักพรต (Hieromonk) - ก็คือบาทหลวงหรือ priest นี่ล่ะครับ แต่เป็นบาทหลวงที่ปฏิญาณตนเป็นนักพรตด้วย
7.สังฆานุกรนักพรต (Hierodeacon) - ทุกท่านคงเดาได้ไม่ยากล่ะ พิมพ์มาขนาดนี้แล้ว 555 ก็คือเป็นสังฆานุกรที่ปฏิญาณตนเป็นนักพรตด้วยนั่นเอง
นักพรตทุกคนและรวมไปถึงพระสังฆราชจะสวมหมวกผ้ายาวๆสีดำอันเกิดจากการเอาหมวกทรงสูงแบน(kamilavka)กับผ้าคลุม(epanokamelavkion)มาประกอบเข้าด้วยกัน มี 2 แบบคือ แบบเอาผ้าคลุมมาคลุมหมวกเฉยๆ กับอีกแบบคือเย็บติดไปกับหมวกเลย(ที่เรียกว่า "Klobuk" )และบางสมณศักดิ์อาจจะใส่แบบอื่นตามที่ได้กล่าวไปแล้วด้านบนครับ
หมดล่ะ เอาสาย Non-Monastic บ้างดีกว่า
8.พระอัครสงฆ์หรือพระอัครบาทหลวง (Archpriest) - ในทางของอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์นั้น สมณศักดิ์นี้เป็นตำแหน่งกิตติมศักดิ์ที่จะให้แก่บาทหลวงที่แต่งงานแล้วครับ มักจะให้แก่ผู้ที่เป็นแบบอย่างในการทำงานด้านอภิบาล ทางสายสลาฟหรือรัสเซียจะมีสองระดับคือ Archpriest เฉยๆกับ Mitered Archpriest ซึ่งจะสวมมงกุฎ(พระมาลา)แบบพระสังฆราชได้ในพิธีกรรมแต่จะไม่มีกางเขนปักอยู่บนมงกุฎ
พระอัครสงฆ์ของทางสายรัสเซียนี้นั้นจะใส่หมวกทรงสูงแบนสีม่วงหรือแดงด้วย
ปล.ตำแหน่งนี้จะมีอีกชื่อหนึ่งว่า Protopresbyter - พอแปลไทยได้ว่า "บาทหลวงองค์เอก" แต่ทางสายสลาฟรัสเซียมักจะแยกสองตำแหน่งนี้ออกจากกันและให้ตำแหน่งบาทหลวงองค์เอกสูงกว่าพระอัครสงฆ์
9.บาทหลวง (Priest) - เป็นผู้นำคริสตชน อภิบาล เทศน์สอนและโปรดศีลศักดิ์สิทธิ์ให้แก่คริสตชนอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์เช่นศีลมหาสนิทและโปรดศีลอภัยบาปเป็นต้น มีทั้งแบบที่อยู่กับสังฆมณฑล(Diocesan Priest หรืออาจใช้ว่า Secular Priest ก็ได้)ซึ่งขึ้นกับพระสังฆราช และที่ปฏิญาณตนเป็นนักพรตในอาราม(Monastic Priest)ตามที่ได้กล่าวไปแล้วด้านบน
บาทหลวงในศาสนจักรอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์นั้นจะแตกต่างจากโรมันคาทอลิกคือผู้แต่งงานแล้วสามารถบวชเป็นบาทหลวงได้! แต่ไม่ใช่ว่าบวชไปแล้วแต่งงานได้แบบที่หลายคนพูดว่า "สงฆ์ตะวันออกแต่งงานได้!"นะ ผิดๆ หากแต่เขาอนุญาตตราบเท่าที่แต่งงานกันก่อนจะรับศีลบวชเป็นสังฆานุกรและไม่ได้ตั้งเป้าจะปฏิญาณตนเป็นนักพรตเพราะนักพรตต้องถือโสดเท่านั้นครับ
เอาล่ะ มาถึงช่วงสังฆานุกรกันบ้าง สังฆานุกรนั้นจัดเป็นศีลอนุกรมขั้นต่ำสุดแล้ว มีหน้าที่ช่วยพระสังฆราชและบาทหลวงในการประกอบพิธีกรรมตลอดจนงานการของโบสถ์และการอภิบาลต่างๆ มีทั้งแบบถาวรที่เป็นตลอดไปและแบบชั่วคราวที่เตรียมเป็นบาทหลวง
แม้ในทางศีลอนุกรมจะเสมอเป็นสังฆานุกรเหมือนกัน แต่สมณศักดิ์สังฆานุกรก็มีหลายระดับครับ
10.พระอัครสังฆานุกร (Archdeacon) - เป็นสังฆานุกรในสังฆมณฑลที่มีหน้าที่ช่วยพิธีกรรมในพิธีที่มีพระสังฆราชเป็นประธาน จะใส่หมวกทรงสูงแบนด้วย แต่ตำแหน่งนี้ก็สามารถเป็นได้ทั้งสังฆานุกรที่แต่งงานแล้วและสังฆานุกรนักพรตเหมือนกันนะครับ (สังเกตว่าคนที่เป็นพระอัครสังฆานุกรเสียงจะดีเป็นพิเศษตอนพิธีกรรม 555)
11.สังฆานุกร (Deacon) - ผู้ช่วยพิธีกรรมและงานอภิบาลของโบสถ์ ตามจารีตไบแซนไทน์นั้น สังฆานุกรของทางอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์จะต้องมาสวดตามบทพิธีกรรมในส่วนของตน เสมือนนำสัตบุรุษภาวนาและอาจจะอ่านพระคัมภีร์ด้วย
12.อุปสังฆานุกร (Subdeacon) - ผู้ช่วยพิธีกรรมเหมือนกันแต่จะได้รับหน้าที่เล็กๆน้อยๆมากกว่า เช่นถือเทียนให้หรือสวมอาภรณ์ให้พระสังฆราช
จริงๆแล้วแม้ว่าในทางโรมันคาทอลิก อุปสังฆานุกรจะเคยเป็นศีลอนุกรมใหญ่(Major Order) แต่สำหรับอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์นั้น อุปสังฆานุกรจัดเป็นศีลอนุกรมน้อย(Minor Order) ชั้นเดียวกับผู้อ่านพระคัมภีร์นั่นล่ะครับ แต่ต่างกันกับชั้นอนุกรมน้อยอื่นตรงที่อุปสังฆานุกรต้องแต่งงานก่อนจะได้เป็นครับ
ปล.มีอีกตำแหน่งหนึ่งคือ Protodeacon - พอแปลได้ว่า "พระเอกาสังฆานุกร" หรือ "สังฆานุกรองค์เอก" ซึ่งมักจะมอบให้แก่สังฆานุกรผู้อาวุโสของอาสนวิหารหรือโบสถ์หลักแต่แอดไม่ได้ใส่มาในภาพซึ่งก็อีกนั่นแหละครับ เพราะมันจะเยอะไป
จบแล้วครับสำหรับสมณศักดิ์ของทางอีสเทิร์นออร์โธด็อกซ์ คงจะดูซับซ้อนกว่าทางคาทอลิกพอควร หากผิดพลาดก็ขออภัยด้วยนะ แอดพยายามเขียนให้ดีที่สุด(และย่อที่สุด)แล้วล่ะ 555 ส่วนไหนที่มันดูUniqueจากศาสนจักรอื่น แอดก็จะเน้นหน่อย ทุกท่านก็ลองเทียบสมณศักดิ์ทั้งสองศาสนจักรกันดูได้นะครับ ว่าเหมือนหรือแตกต่างอย่างไร
/AdminMichael
แนะนำมาโดยคุณ 坂道機憧
(สงฆ์พ่อหม้ายเป็นพระสังฆราชได้)
https://oca.org/questions/priesthoodmon ... -significa
CR. : ประวัติศาสตร์คริสตศาสนา
https://www.facebook.com/16741195761929 ... 98238/?d=n
